Τι είναι Οστεοπόρωση
Ορισμός – Η Οστεοπόρωση είναι η πιο συχνή πάθηση των οστών και χαρακτηρίζεται από μείωση της οστικής μάζας και διαταραχή της μικροαρχιτεκτονικής του οστίτου ιστού που έχουν σαν επακόλουθο την αυξημένη ευθραστότητα των οστών τα οποία τα κάνει επιρρεπή σε κατάγματα (in April 1993 Consensus Conference on Osteoporosis)
Επεξήγηση (κατάγματα, ανακατασκευή)
Πιο συνηθισμένα κατάγματα είναι των σπονδύλων, του αυχένος του μηριαίου οστού, του βραχιονίου οστού και του τελικού άκρου της κερκίδας (Colles). Τα οστά κατά τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου συνεχώς ανακατασκευάζονται. Η ανακατασκευή αυτή περιλαμβάνει τη δημιουργία οστού (οστεοπλασία) και την οστική απορρόφηση. Μέχρι την ηλικία των 35 – 40 ετών η οστεοπλασία υπερτερεί της οστική απορρόφησης και έτσι σ’ αυτή την ηλικία έχουμε το μέγιστο ποσό οστικής μάζας. Μετά αρχίζει να μειώνεται. Εάν η μείωση γίνεται γρήγορα και υπερβεί ένα ορισμένο όριο, τότε δημιουργείται η οστεοπόρωση με κίνδυνο τα κατάγματα.
Ποία άτομα προσβάλλει και σε ποίες ηλικίες
Οι γυναίκες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από τους άνδρες να προσβληθούν από οστεοπόρωση διότι έχουν λιγότερη οστική μάζα απ’ ότι οι άνδρες, αλλά κυρίως η οστική τους μάζα μειώνεται μετά την εμμηνόπαυση λόγω έλλειψης των γεννητικών ορμονών. Εν τούτοις και οι άνδρες αναπτύσσουν οστεοπόρωση σε μικρότερο ποσοστό απ’ ότι οι γυναίκες και σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Μέγεθος Οστεοπόρωσης
Το μέγεθος του προβλήματος της οστεοπόρωσης είναι τεράστιο. Από διεθνείς μελέτες προκύπτει ότι ο αριθμός των ασθενών με οστεοπόρωση αυξάνεται παγκόσμια, ενώ τα κατάγματα από οστεοπόρωση διπλασιάστηκαν μέσα στην τελευταία δεκαπενταετία. Διακόσια εκατομμύρια άτομα υπολογίζεται ότι πάσχουν από οστεοπόρωση σε όλο τον κόσμο. Αναφέρεται ότι σε ηλικία άνω των 65 ετών, 40% των γυναικών θα έχουν κάταγμα σπονδυλικής στήλης και 13% των ανδρών θα έχουν κάταγμα του μηριαίου οστού.
Απ’ αυτούς το 10 – 20% θα πεθάνουν λόγω των επιπλοκών που συνεπάγεται η κατάκλιση (φλεβικές θρομβώσεις – πνευμονικές εμβολές, πνευμονίες, ουρολοιμώξεις). Συνεπώς η οστεοπόρωση οδηγεί σε αυξημένη νοσηρότητα και κατ’ επέκταση θνητότητα σε μεγάλες ηλικίες.
Συχνότητα Οστεοπόρωσης στην Κύπρο
Το ποσοστό της Οστεοπόρωσης στις γυναίκες είναι περίπου 30%, δηλαδή συχνότητα 1:3 γυναίκες και παρατηρείται κυρίως στη δεκαετία 50 – 60. Για τους άνδρες είναι συχνότης 1:8 άνδρες (μελέτη που έγινε στο Εργαστήριο Οστεοπόρωσης του ιατρού Μάριου Θεοδότου κατά τη διετία 1997 – 1999 και αφορούσε μετρήσεις σε 759 άτομα, γυναίκες και άνδρες). Ίδια συχνότητα δίδει η Ευρωπαική Ένωση.
Είδη Οστεοπόρωσης
Η οστεοπόρωση χωρίζεται σε 2 κατηγορίες. Την πρωτοπαθή και την δευτεροπαθή (παρατηρείται σε άλλες νόσους).
Πρωτοπαθής Οστεοπόρωση
α) Ιδιοπαθής (σπάνια, αγνώστου αιτίας, σε νέα άτομα 20 – 40 ετών)
β) Μετεμμηνοπαυσιακή ή τύπου I (συνήθης, 50 – 60 ετών, κατάγματα σπονδύλων, κερκίδας).
γ) Γεροντική ή τύπου II (συνήθης, άνω των 65 ετών, κατάγματα μηριαίου οστού).
Δευτεροπαθής Οστεοπόρωση
α) Νόσοι ενδοκρινών αδένων.
β) Νόσοι πεπτικού συστήματος
γ) Νόσοι συνδετικού ιστού
δ) Νόσοι μυελού των οστών
ε) Νοσήματα νεφρών
στ) Νεοπλάσματα
Παθογένεια Οστεοπόρωσης
Μολονότι τα οστά θεωρούνται στέρεα και άτρωτα, στην πραγματικότητα αποτελούνται από ιστό σε ασταθή κατάσταση: τον οστίτη ιστό. Ο οστίτης ιστός αποτελείται από 30% οργανική ουσία και 70% ανόργανη ουσία. Η οργανική ουσία λέγεται οστεοειδές και η ανόργανη περιέχει ασβέστιο και άλλα ανόργανα στοιχεία. Το οστεοειδές δρα σαν σκελετός για την ανόργανη ουσία, δημιουργείται από τους οστεοβλάστες και απορροφάται από τους οστεοκλάστες οι οποίοι επίσης απορροφούν ανόργανο ουσία. Ασβέστιο και άλλα ιχνοστοιχεία εγκαταλείπουν συνεχώς τα οστά και αντικαθίστανται απ’ όσα κυκλοφορούν στο αίμα. Τα ιχνοστοιχεία του αίματος εξάλλου έχουν απορροφηθεί μέσω του εντέρου από τις τροφές. Αν τώρα η ποσότητα του ασβεστίου και των ιχνοστοιχείων του αίματος μειωθεί (π.χ. κακή διατροφή, μεγάλη ηλικία, στην εμμηνόπαυση, σε άλλες νόσους), και δεν μπορεί να αντικαταστήσει τις ποσότητες που χάνουν, τα οστά βαθμιαία εξασθενούν.
Παθογένεια Οστεοπορωτικού κατάγματος
Για την δημιουργία του οστεοπορωτικού κατάγματος συμβάλλει κατά ποσοστό περίπου 80% η ποσοτική μείωση της οστικής μάζας (όπως σε μεγάλη ηλικία, στην εμμηνόπαυση) και κατά ποσοστό περίπου 20% συμβάλει η διαταραχή της μικροαρχιτεκτονικής του οστίτου ιστού (η ποιοτική διαταραχή του οστού).
Παράγοντες κινδύνου για Οστεοπόρωση
1] Φύλο
Οι γυναίκες προσβάλλονται από οστεοπόρωση σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι οι άνδρες.
2] Ηλικία (ο πιο συνηθισμένος):
Τα οστά των γυναικών και των ανδρών γίνονται ολοένα και πιο πυκνά εώς το 35o – 40ο έτος ζωής. Έπειτα από αυτό αρχίζουν και λεπταίνουν.
Στις γυναίκες αμέσως μετά την εμμηνόπαυση και ειδικότερα αυτές που δεν υποβάλλονται σε θεραπεία υποκαταστάσεως οιστρογόνων, η απώλεια της οστικής μάζας επιταχύνεται δραματικά μέσα στα πρώτα 5 περίπου χρόνια.
Στους άνδρες τα χαμηλά επίπεδα της ανδρικής ορμόνης του φύλου, της τεστοστερόνης σε ηλικιωμένους άνδρες επιταχύνουν την απώλεια της οστικής μάζας. Η τεστοστερόνη μετατρέπεται στον οργανισμό σε οιστρογόνα όπως συμβαίνει στις γυναίκες.
Οι άνδρες υφίσταται σταδιακή μείωση της οστικής πυκνότητας και όχι ραγδαία όπως οι γυναίκες.
3] Προεμμηνοπαυσιακή ανεπάρκεια Οιστογόνων (π.χ. ανωορρηξία: σε νευρογενή ανορεξία, σε ψυχικό stress, σε υπερβολική άσκηση)
4] Πρόωρη εμμηνόπαυση ή ολική υστερεκτομή(σε ηλικία κάτω των 40 ετών).
5] Χρόνιες παθήσεις: Νοσήματα νεφρών, στομάχου, ήπατος, εντέρων, σε πολλαπλούν μυέλωμα, σε νεοπλάσματα, σε ρευματοειδή αρθρίτιδα, αιμοσφαιρινοπάθειες, νόσοι ενδοκρινών αδένων (υπολειτουργία υποφύσεως, υπερθυρεοειδισμός, υποθυρεοειδισμός, υπερπαραθυρεοειδισμός, sy-cushing, σακχαρώδης διαβήτης, υπερπρολακτιναιμία), ατελή οστεογένεση.
6] Φάρμακα: κορτιζόνη, θυροξίνη, αντικαρκινικά, διουρητικά, ηπαρίνη.
7] Κάπνισμα – Αλκοόλ
8] Καφείνη (αύξηση αποβολής ασβεστίου από νεφρά)
9] Δίαιτα υψηλή σε πρωτείνες (υψηλή περιεκτικότητα σε φωσφόρο)
10] Καθιστική ζωή – Έλλειψη Άσκησης: Η έντονη φυσική δραστηριότητα επιβραδύνει το ρυθμό απώλειας της οστικής μάζας.
11] Χαμηλή πρόσληψη ασβεστίου
12] Λευκή – Κίτρινη Φυλή: Έχουν λιγότερη οστική μάζα
13] Λεπτοκαμωμένα Άτομα: Έχουν λιγότερη οστική μάζα.
14] Κληρονομικότητα
Κλινική Εικόνα
Η οστεοπόρωση συνήθως δεν παρουσιάζει συμπτώματα. Όταν εμφανιστεί, εκδηλώνεται είτε με οσφυαλγία, είτε με απώλεια σωματικού ύψους, παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης (ειδικά κύφωση) είτε με κατάγματα σπονδυλικής στήλης, κεφαλής του μηριαίου οστού, καρπών, βραχιονίου οστού και σπανιότερα σε άλλα οστά. Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι η οσφυαλγία που οφείλεται σε συμπιεστικό κάταγμα σπονδύλου. Τυπικά μια ηλικιωμένη γυναίκα συνήθως 20 χρόνια μετά την εμμηνόπαυση παρουσιάζει οξεία οσφυαλγία ή πόνο στο θώρακα μετά από ελάχιστη προσπάθεια, όπως καθάρισμα ενός παραθύρου, ή άρση ελαφρού βάρους από το έδαφος. Επίσης σ’ ένα ηλικιωμένο άνδρα μια απλή πτώση λόγου χάριν η οποία σε νεαρή ηλικία θα ισοδυναμούσε με γρατσουνιά στον αγκώνα ή στο γόνατο, ενδέχεται να σημαίνει ένα κάταγμα στον καρπό ή στο ισχίο.
Διάγνωση Οστεοπόρωσης
Η διάγνωση της οστεοπόρωσης επιτελείται σήμερα με δυο ειδών ιατρικά μηχανήματα:
α) Ακτινολογικά μηχανήματα (DEXA): Μετρούν πολύ καλά την οστική μάζα, άρα είναι πολύ καλά για την διάγνωση της Οστεοπόρωσης. Μειονέκτημα είναι ότι έχουν ακτινοβολία και δεν μπορεί να επαναλαμβάνεται η εξέταση εαν δεν περάσουν 3 χρόνια. Άρα υστερούν στην παρακολούθηση των ασθενών.
β) Μηχανήματα υπερήχων: Μετρούν πολύ καλά την οστική πυκνότητα. Πλεονέκτημα τους είναι ότι δεν έχουν ακτινοβολία και μπορεί να επαναλαμβάνονται ακόμη και στους 6 μήνες, άρα συμβάλουν πολύ καλά στην παρακολούθηση των ασθενών και έτσι μπορεί να ελέγχεται μια θεραπεία της Οστεοπόρωσης εαν αποδίδει ή όχι.
Πρόληψη
ΠΡΟΛΗΨΗ ΙΣΟΝ ΕΓΚΑΙΡΗ διάγνωση.
Αυτή θα γίνει με τη μέτρηση της οστικής μάζας στις γυναίκες ηλικίας άνω των 40 ετών και στους άνδρες ηλικίας άνω των 50 ετών. Επίσης άτομα με παράγοντες κινδύνου πρέπει να μετρήσουν την οστική τους μάζα και σε μικρότερες ηλικίες. Αν η οστική μάζα δεν είναι μειωμένη θα τύχουν προληπτική αγωγής όπως:
α) Απομάκρυνση παραγόντων κινδύνου. Οι κακές συνήθειες που ευνοούν την απώλεια οστικής μάζας μπορούν ν’ αλλάξουν όπως: διακοπή καπνίσματος, περιορισμός αλκοόλ.
β) Φυσική άσκηση (περπάτημα, κολύμβηση).
γ) Πρόσληψη τροφής πλούσιας σε ασβέστιο (π.χ. 4 ποτήρια άπαχου γάλακτος ημερησίως).
δ) Χορήγηση σκευασμάτων ασβεστίου: Για ηλικίες κάτω των 65 ετών 1gr ημερησίως. Για ηλικίες άνω των 65 ετών 1.5gr ημερησίως μαζί με βιταμίνη D 400 I.U ημερησίως. Τα άτομα αυτά κάθε χρόνο πρέπει να εξετάζονται από ιατρό και κάθε 2 χρόνια να υποβάλλονται σε μέτρηση της οστικής μάζας.
Θεραπεία:
Εάν η οστική μάζα βρεθεί μειωμένη (δηλαδή υπάρχει οστεοπόρωση) τότε τα άτομα αυτά θα υποβληθούν σε θεραπεία.
α) Σκοπός της θεραπείας: Πρέπει να σταματήσει η μείωση της οστικής μάζας (απορρόφηση) και να γίνει πιο γρήγορος ο ρυθμός αύξησης της (οστεοπλασία).
β) Φάρμακα που χρησιμοποιούνται:
β1) Φάρμακα που εμποδίζουν την απορρόφηση του οστού: Ασβέστιο, Βιταμίνη D, H.R.T (Οιστρογόνα), Καλσιτονίνη,διφωσφονικά (αλετρονατη – Fosamax, ρεζιτρονάτη – Actonel), SERM (Selective Estrogen Receptor Modulators) (ραλοξιφένη – Evista)
β2) Φάρμακα που βοηθούν στη δημιουργία οστού. 1 – 34 Παραθορμόνη -Forsteo
Συμπέρασμα:
Η οστεοπόρωση είναι η πιο συχνή πάθηση των οστών και αποτελεί τεράστιο πρόβλημα εάν αναλογιστεί κανείς τα δυσμενή της αποτελέσματα. Παλαιότερα επιστεύετο ότι δεν υπήρχε τρόπος διαγνώσεως, ούτε τρόπος θεραπείας της. Σήμερα υπάρχει τρόπος διαγνώσεως σε πολύ πρώιμο στάδιο και επίσης υπάρχει θεραπεία. Γι’ αυτό γυναίκες ηλικίας άνω των 40 ετών, άνδρες ηλικίας άνω των 50 ετών, άτομα με παράγοντες κινδύνου και σε μικρότερες ηλικίες πρέπει να μετρήσουν την οστική τους μάζα και να τύχουν της κατάλληλης αντιμετώπισης.